Χώροι γεμάτοι μυστήριο και μαγεία είναι τα σπήλαια. Ανήλιαγα βάθη, παλάτια απόκοσμα που τα κατοικούν περίεργα ζώα, αλλά  και σπάνια φυτά που αποφεύγουν το φως του ήλιου και χρειάζονται σκοτάδι, ησυχία και ειδικές συνθήκες υγρασίας και θερμοκρασίας.

 
ΠΑΝΙΔΑ

    Η ζωή διείσδυσε στο εσωτερικό των σπηλαίων αναπτύσσοντας μορφές με προσαρμογές που τους επιτρέπουν να επιβιώνουν και να αναπαράγονται σε χώρους αιώνια σκοτεινούς και με ελάχιστη τροφή. Μέσα στο απόλυτο σκοτάδι και στην απόλυτη ησυχία, τα τρωγλόβια ζώα, σιγοπερπατούν ή έρπουν στις ατελείωτες στοές που δημιουργούν οι χαραμάδες του υπεδάφους αναζητώντας τη λιγοστή τροφή και ταίρι για να ζευγαρώσουν.
     Τα σπήλαια, είναι οι χώροι που "σμίγουν" ο υπόγειος με τον επίγειο κόσμο. Άτομα από πολλά είδη επίγειων ζώων τις χρησιμοποιούν για φώλιασμα ή μπαίνουν εκεί τυχαία και μη μπορώντας να ξαναβγούν, πεθαίνουν. Η οργανική ύλη από τα κόπρανα και τα πτώματα τους αποτελούν την κύρια πηγή τροφής των τρωγλόβιων ζώων. Έτσι, εάν στη μοναχική τους υπόγεια περιπλάνηση τύχει και συναντήσουν κάποιο σπήλαιο, εγκαθίστανται και αναπτύσσουν συγκριτικά μεγάλους πληθυσμούς.

μυριόποδο

    Ο σκοτεινός και ήσυχος κόσμος των σπηλαίων φιλοξενεί οργανισμούς, που έζησαν, εξελίχθηκαν και προσαρμόστηκαν μέσα στην ιδιομορφία του σπηλαιοπεριβάλλοντος.
    Διακρίνονται σε σπηλαιόβια που ζουν μόνο σε σπήλαια, σε σπηλαιόφιλα που ζουν εντός και εκτός των σπηλαίων ( νυχτερίδες ) και σε σπηλαιόξενα ( φίδια, βατράχια, σκορπιοί, σαμιαμίδια ) που τυχαία συναντώνται σε σπήλαια, συνήθως μετά από πτώση.
   Τα σπηλαιόβια ανήκουν σε ζωικές ομάδες που ζουν στο φως, αλλά διαφοροποιήθηκαν εντελώς από τα ημερόβια είδη, είτε γιατί εκφυλίστηκαν κληρονομικά και δεν μπορούν να διαβιώσουν παρά μόνο σε σπηλιές, είτε γιατί η μακρόχρονη επίδραση του περιβάλλοντος τους έδωσε νέα κληρονομικά χαρακτηριστικά

    Τα ζώα αυτά είναι άσπρα, τυφλά και έχουν πολύ μεγάλα άκρα, δηλαδή μακριά πόδια, μακριές κεραίες για να μπορούν να μετακινούνται αποτελεσματικά και ν’ αντιλαμβάνονται το περιβάλλον τους. Η απουσία χρωστικών στα μάτια και στο δέρμα έχει σαν συνέπεια την εξοικονόμηση ενέργειας (τα μάτια είναι πολύ ενεργοβόρα όργανα). Ο βιολογικός τους κύκλος είναι αρκετά παράξενος. Μπορούν ν’ αντέχουν πολύ μεγάλες περιόδους χωρίς να τρέφονται και σε σχέση με τους επίγειους οργανισμούς, ζουν πολύ περισσότερο. Εάν ας πούμε ένα είδος στην επιφάνεια ζει τρία χρόνια, ένα συγγενικό του είδος προσαρμοσμένο μέσα στις σπηλιές μπορεί να ζήσει και επτά και οκτώ χρόνια. Απ’ αυτά τα επτά χρόνια, τα τρεισήμισι χρόνια μπορεί να μην τραφεί καθόλου. Η εξάπλωση των ειδών αυτών είναι εξαιρετικά περιορισμένη. Πολλά είδη μας είναι γνωστά από ένα και μοναδικό σπήλαιο!

δολιχόποδο

    Τα ασπόνδυλα των σπηλαίων είναι αρκετά είδη: Τα πιο σημαντικά από αυτά, είναι τα ισόποδα, οι ψευδοσκορπιοί τα δολιχόποδα, τα μυριόποδα και τα σαλιγκάρια. Είναι όλα τους μικροσκοπικά, λεπτοκαμωμένα, άχρωμα και τυφλά. Κανένα από αυτά δεν μπορεί να ζήσει στο εξωτερικό περιβάλλον γιατί δεν αντέχουν στις κλιματικές αλλαγές. Αντιλαμβάνονται το περιβάλλον τους με τα εξαιρετικά ευαίσθητα απτικά και χημικά αισθητήριά τους και αντέχουν σε μεγάλες περιόδους ασιτίας. Τα είδη αυτά έχουν πολύ περιορισμένη γεωγραφική εξάπλωση, πολύ μικρούς πληθυσμούς και αποτελούν την τρωγλόβια βιοκοινωνία του σπηλαίου.

σαλιγκάρι

     Η είσοδος είναι το πιο ζωντανό τμήμα του σπηλαίου καθώς μπαινοβγαίνουν πολλά μικρά ζώα ( νυχτοπεταλούδες, μύγες, κουνούπια, κλπ ).  Πολλές αράχνες φτιάχνουν τους ιστούς τους εκεί, περιμένοντας υπομονετικά να πιαστεί κάποιο έντομο. Οι νυχτερίδες και τα ποντίκια είναι το θαύμα της ζωής οι κύριοι μεταφορείς οργανικής ύλης στο σπήλαιο. Μέσα στα σπήλαιο φωλιάζουν επίσης και πολλοί αρουραίοι. Τα υπολείμματα της τροφής τους, όπως τσόφλια από βαλανίδια, όταν μουχλιάσουν, είναι πρώτης τάξης τροφή για τα σαπροφάγα σπηλαιόβια ζώα.

 

ΟΙ ΝΥΧΤΕΡΙΔΕΣ
 

     Τα σπήλαια χρησιμοποιούνται από τις νυχτερίδες για μία μεγάλη ποικιλία δραστηριοτήτων. Πολλά είδη τα χρησιμοποιούν για τουλάχιστον μέρος της διαχείμανσής τους. Επίσης χρησιμοποιούνται ως χώροι ζευγαρώματος, αναπαραγωγής, ανάθρεψης των μικρών και διανυκτέρευσης. 
      Οι νυχτερίδες παράγουν τεράστιες ποσότητες κοπράνων γιατί κάθε βράδυ τρώνε τόση ποσότητα εντόμων όση και το βάρος τους. Όταν κατά τη διάρκεια της ημέρας, κοιμούνται κρεμασμένες από την οροφή του σπηλαίου, τυλίγονται με τα μεμβρανώδη φτερά τους για να περιορίσουν την απώλεια θερμότητας από το σώμα τους.

      Στην Ελλάδα έχουν αναφερθεί μέχρι σήμερα 27 είδη νυχτερίδων. Από αυτές, οι περισσότερες περνούν ένα μεγάλο μέρος της ζωής τους σε σπήλαια και άλλες καρστικές μορφές. Δυστυχώς η μελέτη των νυχτερίδων στην Ελλάδα βρίσκεται σε πολύ χαμηλό επίπεδο και ελάχιστοι έλληνες ερευνητές έχουν ασχοληθεί μαζί τους.
    Έτσι γνωρίζουμε πολύ λίγα πράγματα για την εξάπλωσή τους, τη βιολογία τους, την κατάσταση των πληθυσμών και τους κινδύνους που τις απειλούν. Μέχρι σήμερα έχει αναφερθεί στην επιστημονική βιβλιογραφία η παρουσία νυχτερίδων σε πάνω από 40 σπήλαια που βρίσκονται διεσπαρμένα σε όλη την Ελλάδα.
 

      Οπωσδήποτε όμως αυτός ο αριθμός πρέπει να είναι πολύ μεγαλύτερος καθώς δεν έχουν εξερευνηθεί από βιοσπηλαιολογική άποψη πολλά σπήλαια. Οι νυχτερίδες που χρησιμοποιούν τα σπήλαια απειλούνται από μία σειρά κινδύνων που προέρχονται από ανθρώπινες δραστηριότητες. Η αφύπνισή τους κατά την διάρκεια της διαχείμανσης αυξάνει τον κίνδυνο της απώλειας ενέργειας η οποία θα είναι απαραίτητη για τον χειμώνα.
      Ο πλήρης αποκλεισμός των εισόδων των σπηλαίων, δεν επιτρέπει στις νυχτερίδες να χρησιμοποιήσουν τους χώρους αυτούς. Η χρήση των σπηλαίων ως ποιμνιοστάσια, για προσωρινή διαμονή, για παρατεταμένες αρχαιολογικές και άλλες ανασκαφές αλλά και η απρογραμμάτιστη τουριστική εκμετάλλευση και ο έντονος φωτισμός, ενοχλούν τις νυχτερίδες και τις αναγκάζουν να αναζητήσουν καταφύγιο σε άλλες όχι τόσο κατάλληλες τοποθεσίες.
     Η συλλογή επίσης νυχτερίδων για διάφορες χρήσεις έχει ως αποτέλεσμα την μείωση των πληθυσμών τους. Η τήρηση κάποιων κανόνων συμπεριφοράς μέσα στα σπήλαια, ο σωστός σχεδιασμός των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, η καταγραφή και η μελέτη των πληθυσμών των νυχτερίδων στα ελληνικά σπήλαια και η ενημέρωση του κοινού γύρω από την σημασία και τα προβλήματά τους είναι μερικά από τα αναγκαία μέτρα που πρέπει να ληφθούν άμεσα για την διατήρηση αυτών των τόσο σημαντικών ζώων.
     Παλαιότερα και ιδιαίτερα στις περιόδους των παγετώνων έζησαν μέσα στα σπήλαια θηλαστικά, όπως αρκούδες, ελάφια, ύαινες κα.. Η αρκούδα των σπηλαίων με το επιστημονικό όνομα URSUS SPELAEUS είναι ένα είδος που σήμερα έχει εκλείψει και αυτό πιθανότατα οφείλεται στον άνθρωπο.
   
     Τελευταία μελετάται εντατικά η χλωρίδα και η πανίδα των σπηλαίων, δηλαδή ο ζωικός και ο φυτικός τους κόσμος. Τα <<τρωγλοδίαιτα>> ζώα, όπως ονομάζονται τα ζώα των σπηλαίων, αποτελούν ζωντανά απολιθώματα, που, σε συνδυασμό με τα σκελετικά λείψανα πανάρχαιων ζωών, οδήγησαν σε σημαντικές ανακαλύψεις στον τομέα της παλαιοζωολογίας.
 

ΧΛΩΡΙΔΑ

Σποριοαγγειφορείς μυκήτων , που αναπτύχθηκαν σε κόπρανα νυχτερίδων.

      Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα στοιχεία που συγκεντρώνονται για τα διάφορα σπηλαιόβια φυτά, για τον αέρα των σπηλαίων, τη ραδιενέργεια και την υπόγειο μετεωρολογία.
      Όπως είναι γνωστό χωρίς φως δεν ζουν φυτά. Όμως πολύ συχνά συναντάμε βλάστηση μέσα σε σπήλαια, όχι μονάχα κοντά στις εισόδους, αλλά και σε μεγαλύτερη απόσταση απ' αυτές. Αυτό συμβαίνει όταν το σπήλαιο έχει φωταγωγό ( άνοιγμα στην οροφή ) ή είναι φωτισμένο τεχνητά. Τότε γύρω από τα φωτιστικά σώματα αναπτύσσονται ορισμένα φυτά, που τα ευνοούν οι κλιματολογικές συνθήκες ( φως, ζέστη, υγρασία ), όπως είναι τα μούσκλια, η φτέρη, τα βρύα κλπ. Επίσης, όπου υπάρχει γουανό ( κόπρανα νυχτερίδων ) μπορούν να αναπτυχθούν μερικά είδη μυκήτων.
     Μια άλλη εξαίρεση είναι το φύτρωμα σπόρων που παρασύρονται από τα νερά βαθιά στην σκοτεινή ζώνη. Τα φυτά έχουν σχεδόν άσπρο χρώμα. Τα άνθη σπηλαίων αναπτύσσονται από την βάση παρά από τα άκρα ενός σπηλαίου με εκροή από τα τοιχώματά του και ελίσσονται προς τα πίσω μοιάζοντας με συμπιεσμένη οδοντόκρεμα.